Hoe je zenuwstelsel je leven bepaalt

Hier kan je de aflevering bekijken. Lees je liever, dan kan je een samenvatting lezen onder de video.

Heb je weleens het gevoel dat je reageert op een manier die je niet helemaal begrijpt? Of dat je soms een 'stresskip' bent, zonder duidelijke reden? Vaak denken we dat dit gewoon 'onze aard' is. Maar wat als die onbewuste reacties het gevolg zijn van een overprikkeld zenuwstelsel? In deze blogpost duiken we in de fascinerende wereld van ons zenuwstelsel en de 'overlevingsmodi' die ons gedrag vaak bepalen.

Je zenuwstelsel is een enorm belangrijk deel van ons lichaam en speelt een cruciale rol in hoe we reageren op de wereld om ons heen. Het is ontworpen om ons te beschermen, en vaak gebeurt dit via diepgewortelde, oerinstincten. Denk aan de oertijd, toen je moest vechten of vluchten voor een sabeltandtijger. Je zenuwstelsel activeerde razendsnel een reactie om je in veiligheid te brengen.

Het ding is: ook al leven we niet meer tussen de sabeltandtijgers, ons zenuwstelsel reageert nog steeds op 'gevaar' op een vergelijkbare manier. Een discussie met je partner, deadlines op het werk, of de eindeloze to-do lijst van het moederschap – je lijf kan hierop reageren alsof er direct gevaar dreigt. Dit kan leiden tot de bekende gedragspatronen die we Fight, Flight, Freeze en Fawn noemen.

De 4 overlevingsmodi: Herken jij jezelf?

Laten we eens kijken hoe deze patronen zich kunnen manifesteren in jouw dagelijks leven:

• Fight (Vechten): Dit betekent niet per se fysiek uithalen. Vaak uit dit zich in verbaal vechten. Je 'barst uit' als een vulkaan in discussies, je hebt de neiging om te roepen of kwaad te worden. In je werk merk je misschien dat je snel in de verdediging schiet bij kritiek of dat je discussies domineert. Als moeder kun je merken dat je snel geïrriteerd reageert of harde woorden gebruikt als je je overvraagd voelt. De drang om controle te krijgen over de situatie is groot.

• Flight (Vluchten): Bij Flight zoek je de ontsnapping. Dit kan letterlijk zijn, door je fysiek terug te trekken uit situaties, maar vaker is het een mentale vlucht. Denk aan overmatig Netflix kijken, scrollen op sociale media, te veel eten of drinken, of je storten op eindeloos veel taken om maar niet te hoeven stilstaan bij ongemak. Op je werk vermijd je misschien lastige gesprekken of taken. In je relatie trek je je terug als het moeilijk wordt, en als moeder voel je de drang om te ontsnappen aan de dagelijkse chaos, bijvoorbeeld door je af te zonderen.

• Freeze (Bevriezen): Bij Freeze blokkeer je. Er gebeurt iets stressvols, en je reageert niet direct. Je wordt stil, observeert, en pas veel later (of helemaal niet) komt er een reactie. Je kunt je verlamd voelen, niet weten wat je moet zeggen of doen. In je werk merk je dat je uitstelgedrag vertoont bij belangrijke projecten. In relaties of als moeder kun je merken dat je zwijgt tijdens discussies, uit angst om iets verkeerds te zeggen en de situatie erger te maken. De andere partij kan gefrustreerd raken: "Zeg nu toch gewoon iets!"

• Fawn (Pleasen/Onderdanig zijn): Dit patroon draait om het 'charmeren' van gevaar. In plaats van te vechten of te vluchten, probeer je conflicten te vermijden door anderen te plezieren, je aan te passen, of overdreven aardig te zijn. Je stelt de behoeften van anderen boven die van jezelf, in de hoop dat het 'gevaar' (de confrontatie, de kritiek) dan wegblijft. Op je werk neem je misschien te veel taken aan of zeg je nooit nee. In je relaties en als moeder cijfer je jezelf weg om de vrede te bewaren, zelfs als dit ten koste gaat van je eigen welzijn.

Het is belangrijk om te begrijpen dat deze gedragingen niet 'slecht' zijn. Het zijn aangeleerde overlevingsmechanismen die je ooit nodig had. Je gedrag is niet wie je 'bent', maar hoe je hebt geleerd te overleven.

Jouw reactie als barometer

Wanneer je je typische reactie weer ziet passeren – of je nu een "fighter" bent die snel roept, of een "freezer" die stilvalt – zie het dan als een barometer. Het is een signaal van je zenuwstelsel. Dit signaal vertelt je dat je lichaam waarschijnlijk in stress zit en dat het tijd is om actie te nemen om te kalmeren en jezelf te reguleren.

Het is fascinerend en ontzettend waardevol om stil te staan bij je eigen patronen: waarom reageer je in die situatie zo, en in een andere situatie anders? Door dit te onderzoeken, leer je over jezelf en kun je groeien. Wees daarin mild voor jezelf; we hoeven niet onze eigen pestkop te zijn die alleen maar kijkt naar wat niet goed gaat.

Hoe check je in welke 'staat' je zit?

Het draait allemaal om het reguleren van je zenuwstelsel. Een eerste stap is bewustwording. Je kunt hiervoor eenvoudige oefeningen doen:

1. Observeer zonder oordeel: Wanneer je merkt dat je in een stressvolle situatie komt, probeer dan te observeren hoe je lichaam reageert en welke neiging je voelt (vechten, vluchten, bevriezen, pleasen). Veroordeel jezelf niet, maar noteer het.

2. Stel jezelf vragen: Je kunt jezelf ook vragen stellen om meer inzicht te krijgen. Vraag bijvoorbeeld aan een chatbot als ChatGPT of aan een vriend: "Ik voel me zo en zo in deze situatie, wat zou dit kunnen betekenen vanuit een zenuwstelsel perspectief?" De antwoorden kunnen je helpen nadenken en een stap verder komen.

3. Zoek de rust op: Als je merkt dat je zenuwstelsel geactiveerd is, zoek dan bewust de rust op. Dit kan door diep adem te halen, even te wandelen, of je terug te trekken in een rustige omgeving.

Ons zenuwstelsel heeft gelukkig ook heel veel goede kanten. Wanneer je meer gereguleerd bent, kun je bewust kiezen hoe je reageert, in plaats van automatisch in een overlevingsmodus te schieten. Die plek vinden om jezelf te reguleren is superbelangrijk. Het is de sleutel naar meer rust, vrijheid en bewuste keuzes in je leven.